Egocentryzm – co to? Definicja i psychologiczne ujęcie
Egocentryzm, w swojej istocie, to postrzeganie świata zewnętrznego z centralnym umiejscowieniem własnej osoby. Jest to sposób patrzenia na rzeczywistość, w którym jednostka stawia siebie w centrum, traktując własne myśli, uczucia i doświadczenia jako jedyne lub nadrzędne. Choć często nacechowane negatywnie, w psychologii pojęcie to nie zawsze jest jednoznacznie złe etycznie, szczególnie gdy analizujemy je w kontekście rozwoju. Egocentryzm oznacza marginalizowanie opinii innych i przekonanie, że świat powinien funkcjonować zgodnie z własnym mniemaniem. Osoby egocentryczne często mają niski poziom empatii, co utrudnia im wczucie się w położenie innych.
Egocentryzm w teorii rozwoju dziecka (Piaget)
W kontekście rozwoju dziecka, szczególnie w okresie przedszkolnym, do około siódmego roku życia, egocentryzm jest postrzegany jako naturalna postawa rozwojowa. Słynny psycholog Jean Piaget opisał egocentryzm jako nieumiejętność dziecka do wczucia się w położenie innej osoby i spojrzenia na świat z jej perspektywy. Znany eksperyment Piageta z „górami” doskonale ilustruje tę zależność – dzieci poniżej 7 lat miały trudność z opisaniem, jak wygląda makieta z punktu widzenia innej osoby siedzącej przy stole, nie potrafiąc przyjąć jej perspektywy. W tym wieku dziecko wierzy, że wszyscy widzą i myślą tak samo jak ono.
Egocentryzm a rozwój moralny (Kohlberg)
Egocentryzm ma również swoje odzwierciedlenie w rozwoju moralnym, analizowanym przez Lawrence’a Kohlberga. W fazie przedkonwencjonalnej rozwoju moralnego, na etapie orientacji na własny interes, dzieci wciąż kierują się egocentrycznym myśleniem. Oznacza to, że ich ocena sytuacji i decyzji moralnych opiera się przede wszystkim na tym, co jest dla nich korzystne lub jakie kary i nagrody mogą ich spotkać. Innymi słowy, wybory moralne motywowane są własnym interesem i unikaniem negatywnych konsekwencji dla siebie, bez głębszego uwzględniania perspektywy i potrzeb innych osób.
Kim jest egocentryk? Cechy i zachowania
Egocentryk to osoba, która postrzega świat wyłącznie ze swojego punktu widzenia, marginalizując lub całkowicie ignorując opinie, uczucia i potrzeby innych. Głęboko wierzy, że jego sposób myślenia i postrzegania rzeczywistości jest jedynym słusznym, a świat powinien funkcjonować zgodnie z jego wyobrażeniami i oczekiwaniami.
Główne cechy charakterystyczne egocentryka
Główne cechy charakterystyczne egocentryka to przede wszystkim niski poziom empatii – brak zdolności do wczucia się w położenie innych osób i zrozumienia ich emocji. Egocentryk uważa się za kogoś wyjątkowego i lepszego od innych, często przejawiając cechy megalomanii, czyli nadmiernie wysokie przekonanie o sobie. Nie znosi sprzeciwu i ma tendencję do narzucania swojego zdania innym, oczekując, że jego opinie będą bezwarunkowo akceptowane. Jego świat kręci się wokół własnej osoby, a potrzeby i sukcesy innych są często pomijane.
Jak egocentryk zachowuje się w relacjach z innymi?
W relacjach z innymi, egocentryk skupia się przede wszystkim na sobie. Wymaga adoracji, uwagi i pomocy, często oczekując, że inni będą podporządkowywać się jego potrzebom i oczekiwaniom. Jednocześnie sam niewiele daje od siebie, ograniczając wsparcie emocjonalne czy praktyczne dla partnerów, rodziny czy przyjaciół. Związek z egocentrykiem może być wyczerpujący emocjonalnie, ponieważ wymaga ciągłego dostosowywania się do jego potrzeb i ignorowania własnych. Egocentryk nie potrafi dostrzec konsekwencji swoich działań dla innych, co prowadzi do konfliktów i poczucia niedocenienia u osób z jego otoczenia.
Przyczyny i rodzaje egocentryzmu
Egocentryzm, choć obecny w rozwoju dziecka, u dorosłych może mieć głębsze korzenie. Jest to złożone zjawisko, na które wpływa wiele czynników, zarówno genetycznych, jak i środowiskowych.
Czynniki wpływające na rozwój egocentryzmu
Na rozwój egocentryzmu u dorosłych mogą wpływać czynniki genetyczne, szacuje się, że geny odpowiadają za około 50% braku empatii, co jest kluczową cechą egocentryków. Równie istotne są uwarunkowania środowiskowe. Na przykład, jedynacy mogą być bardziej narażeni na rozwój egocentryzmu, jeśli rodzice nadmiernie pielęgnują w nich przekonanie o własnej wyjątkowości, nadmiernie ich chwalą i spełniają wszystkie ich zachcianki, nie ucząc jednocześnie kompromisu i uwzględniania potrzeb innych. Takie wychowanie może utrwalić przekonanie, że świat obraca się wokół dziecka.
Egocentryzm a egoizm i egotyzm – czym się różnią?
Choć terminy te bywają mylone, egocentryzm, egoizm i egotyzm oznaczają nieco inne postawy. Egoizm polega na myśleniu wyłącznie o własnych korzyściach, często bez zwracania uwagi na konsekwencje dla otoczenia. Jest to działanie motywowane własnym interesem. Egotyzm to z kolei przesadne kierowanie uwagi na siebie samego, często w postaci nadmiernego mówienia o sobie, chwalenia się lub dbania o swój wizerunek. Egocentryzm jest szerszym pojęciem, obejmującym brak zdolności do przyjmowania perspektywy innych i przekonanie o własnej centralnej roli w świecie, co często prowadzi do egoistycznych zachowań i skupienia na sobie.
Czy jesteś egocentrykiem? Jak radzić sobie z egocentryzmem?
Rozpoznanie egocentryzmu u siebie lub bliskiej osoby jest pierwszym krokiem do wprowadzenia zmian. Egocentryzm u dorosłych jest często objawem niedojrzałości lub niedostosowania do życia w społeczeństwie, a w skrajnych przypadkach może występować w stanach psychotycznych.
Radzenie sobie w relacji z osobą egocentryczną
Radzenie sobie w relacji z osobą egocentryczną wymaga spokoju, cierpliwości i asertywności. Kluczowe jest komunikowanie własnych uczuć i potrzeb, jasno i stanowczo, bez agresji. Ważne jest również podejmowanie prób pokazania egocentrykowi innych punktów widzenia, przedstawianie mu faktów i konsekwencji jego zachowań dla innych osób. Należy jednak pamiętać, że zmiany mogą być trudne i długotrwałe, a skuteczność zależy od gotowości egocentryka do pracy nad sobą.
Możliwości leczenia i terapii egocentryzmu
Choć egocentryzm nie jest formalnie klasyfikowany jako zaburzenie psychiczne w głównych klasyfikacjach diagnostycznych, jego nasilone przejawy mogą znacząco utrudniać funkcjonowanie i prowadzić do problemów w relacjach. W takich przypadkach konsultacje ze specjalistą, psychologiem lub psychoterapeutą, mogą być bardzo pomocne. Terapia może skupiać się na rozwijaniu empatii, uczeniu się przyjmowania perspektywy innych, pracy nad samoświadomością i budowaniu zdrowszych wzorców komunikacji. Celem jest pomoc w lepszym dostosowaniu się do życia w społeczeństwie i budowaniu bardziej satysfakcjonujących relacji.
Dodaj komentarz